De Meeste Mensen Deugen

Rutger Bregman (1988) schrijft graag, veel en goed. Hij kiest controversiële onderwerpen, benadert ze met een scherpe focus en documenteert ze uitstekend op basis van een uitgebreide achtergrondresearch. Ogenschijnlijk lijkt zijn betoog zorgvuldig onderbouwd. Toch zijn zijn boeken eerder een mening dan een wetenschappelijk betoog omdat de tegenstem weinig aandacht krijgt. Op zich niet erg, als de lezer zich maar realiseert dat hij meer met een opiniemaker te maken heeft dan met een onafhankelijke, onbevangen denkende onderzoeker. Bregman kiest zijn materiaal op basis van het punt dat hij wil maken en niet vrij van een vooropgezette boodschap.

De meeste mensen deugen (september 2019) is binnen een jaar een wereldwijde bestseller. Het heeft een sympathieke, positieve boodschap die vanuit vele kanten en met vele voorbeelden wordt ondersteund. Het past als tegenstem prima in het tijdsbeeld waarin de negatieve kanten van het doorgeslagen kapitalisme en het neo-liberalisme op vele fronten duidelijk wordt. De voorbeelden zijn aansprekend, de onderliggende mechanismen worden helder geformuleerd en zijn daardoor goed te begrijpen. De stijl leest plezierig. Kortom, een feel-good boek om in één adem uit te lezen. Onderaan staan links naar enkele recensies.

Er zijn veel interessante voorbeelden, sommige overtuigen, bij andere blijft het knagen. Een aantal is gebaseerd op het fenomeen dat slecht nieuws (‘mensen zijn erger dan beesten’) de media haalt en goed nieuws niet. Wat dat betreft is zijn boek een tegenvoorbeeld: het is goed nieuws, soms net zo eenzijdig als het slechte nieuws, dat de media wel haalt.

Waarom deugen de meeste mensen? Wel, omdat we sociaal zijn en wij graag met aardige mensen te maken hebben. Dat lukt vooral goed als we zelf ook aardig zijn, we trouwen met aardige mensen en daardoor krijgen we aardige kinderen. Dit wetenschappelijk onderzochte mechanisme staat in een recent boek van Hare en Woods, Survival of the Friendliest. Bregman citeert hun onderzoek uitvoerig in het begin van zijn boek. Het vormt de basis van veel van zijn  illustraties: omstanders die bij ongelukken helpen, soldaten die hoog over de vijand heen schieten, of helemaal niet schieten, en samen met hun tegenstanders kerstmis vieren.

Mensen hebben een beginnend vertrouwen in elkaar en willen helpen, ook als ze elkaar niet kennen. Elkaar kunnen ontmoeten en ervaringen uitwisselen is vaak wel een voorwaarde. Hierop is de samenleving gebouwd. De menselijke schaal is essentieel om het vertrouwen te kunnen laten werken.

Interessant is om de boodschap van deze bestseller te vergelijken met die van Harari’s Homo Deus. Harari is een geschiedkundige die ontwikkelingslijnen van wetenschap en techniek doortrekt. Hij komt dan voor vele subterreinen terecht in samenlevingen waar de mens nauwelijks nog een rol speelt en gedomineerd wordt door de techniek. Hij geeft zelf duidelijk aan dat hij zeker weet dat extrapolatie niet werkt, maar dat als er niets bijzonders gebeurt het wel die kant op gaat. Zijn toekomstscenario is somber en door sommigen wordt hij daarom afgeschilderd als een vertegenwoordiger van het kwaad. Dit is onterecht, want hij is slechts een boodschapper. Bovendien brengt hij deze boodschap bewust en met veel overtuigingskracht omdat hij zelf vindt dat door nietsdoen het de verkeerde kant op gaat. De oplossing die hij aanbeveelt is wakker worden en bewust worden van wat er dreigt te gebeuren.

Hoe verhoudt het pessimisme van Harari zich tot de optimistische boodschap van Bregman? Harari kijkt in het groot, naar de hele samenleving en naar de grote instituties, landen en bedrijven. De burger heeft daar als individu mee te maken en probeert te overleven. Dat hij deugt helpt niet, want de instituties deugen niet in Bregman’s zin: ze vertrouwen de burger niet en dat wordt wederzijds. Dat mensen deugen merken alleen de medeburgers en heeft pas een invloed op de samenleving als deze wordt opgebouwd door organisaties waarin de menselijke schaal overeind is gebleven. Alleen dan penetreert het aangeboren vertrouwensvermogen dat Bregman beschrijft.

Harari en Bregman hebben allebei gelijk. Harari schetst het probleem, Bregman laat een kiem van de oplossing zien. We moeten deze wel tot bloei zien te brengen!

 

Recensies
  • Volkskrant. Alleen voor abonnees.
  • NRC. Alleen voor abonnees.In zijn nieuwe boek probeert Bregman aan te tonen dat de mens evolutionair gezien geneigd is het goede te doen. Dat wordt, voorspelbaar genoeg, vooral problematisch als hij de Holocaust in beschouwing neemt. ….
  • Intermediair.
    … Arnon Grunberg noemde Bregman een ‘volkscommissaris voor optimisme en geluk’, bevangen door zijn eigen ‘heilsleer’. Onvermijdelijk brengt zo’n uitgesproken positieve boodschap een zekere drammerigheid met zich mee. Maar de man die eerder voor een universeel basisinkomen pleitte, heeft een trefzeker pennetje. Hij werkte vijf jaar aan dit boek en dat merk je als lezer. Dit is geen feitenvrij gewauwel, Bregman weet op zijn best een paar barsten in onze cynische vernislaag aan te brengen. …
  • De leesclub van alles.
    …. een absolute aanrader … Concluderend: ondanks de vermoeiende stijl schraagt De meeste mensen deugen het denken over mensbeelden, en de relevante vraag “is de mens van nature goed of kwaad”. En aangezien dit de missie van Bregman was, is het zodoende een geslaagd boek geworden.
  • De Groene Amsterdammer.
    … Bregman bezit een uitzonderlijk vermogen om granaatjes op te werpen, conceptuele zaadbommen te planten die tot debatten uitbloeien, of het nu over het basisinkomen, vooruitgangsdenken of ongelijkheid gaat. De meeste mensen deugen is een gepassioneerd pleidooi voor niet minder dan een herziening van ons mensbeeld en een oproep tot collectieve gedragsverandering. …
  • Boekenstrijd.
    … Zo blijven te veel vragen onbeantwoord. Het positieve mensbeeld van Bregman is echt geen totale onzin. Maar het is zo eenzijdig dat het toch de plank misslaat. En uiteindelijk is het de vraag of hij denkt dat het waar is, of wil dat het zo is. …
  • NieuwWij.
    … een mooi, belangwekkend, inspirerend en in the end optimistisch boek. Het is immers zoveel leuker om iets positiefs te lezen.

 

 

Print Friendly, PDF & Email
Scroll naar boven