Je hoeft maar te kijken en je ziet of beleeft een wonder. De spectaculaire vlucht van een zwerm spreeuwen, de prachtige vormen van hoopjes bladeren op de stoep, de verrassende smaak van een maaltijd door je dochter bereidt met kruiden die al jaren in een keukenkastje staan, de enthousiasmerende discussie van een leesgroepje van mensen die na een zware werkdag toch de moed opbrachten samen te komen, de geestdrift van het publiek bij een sportwedstrijd of een theatervoorstelling. Vele elementen kunnen, samengebracht, ineens een volledig nieuwe kwaliteit tonen die niet te voorspellen is uit een analyse van de afzonderlijke elementen.
Dit verschijnsel heet emergentie. Het wordt steeds populairder bij wetenschappelijk onderzoek. In feite betekent dit dat steeds meer onderzoekers zich neerleggen bij de moeilijkheid om alle natuurverschijnselen van onderaf te verklaren. Ik vroeg de chatbot ChatGPT wat precies emergente eigenschappen zijn en kreeg het volgende antwoord:
Een emergente eigenschap is een eigenschap die ontstaat op een hoger niveau van complexiteit en organisatie, die niet direct te voorspellen of af te leiden is van de eigenschappen van de onderliggende componenten. Het is een eigenschap die “opduikt” uit de interactie van individuele elementen en processen in een systeem, en die niet eenvoudigweg kan worden gereduceerd tot de eigenschappen van de afzonderlijke delen.
Scheikunde is een vakgebied dat uitgebreid emergente eigenschappen bestudeert. De eigenschappen van chemische verbindingen zijn zeer moeilijk te verklaren uit die van de afzonderlijke atomen. Denk bijvoorbeeld aan water. Het bestaat uit zuurstof en waterstof. Het feit dat de vloeistof water zwaarder is dan de vaste stof ijs, opgebouwd uit dezelfde water moleculen, valt nauwelijks of niet te relateren aan wat we van de twee samenstellende elementen weten.
We moeten daarom vaststellen dat de individuele elementen eigenschappen kunnen laten zien die zich alleen manifesteren als ze op een bepaalde manier met andere worden samengebracht. Bij mensen is dit overduidelijk. Je leert bepaalde karaktertrekken van collega’s pas kennen als je ze thuis met familieleden, of bij een sportwedstrijd in een team, of op een vakantie met andere kampeergangers hebt meegemaakt.
Voor sommige wetenschappers blijft het verschijnsel het verlangen oproepen om de eigenschappen van het geheel te verklaren uit de delen. Bij anderen leeft de overtuiging dat het verstandiger of interessanter kan zijn om je hierbij neer te leggen en het onderzoek te verplaatsen naar het hogere niveau. De vraag waar de eigenschappen en manifestaties van het geheel vandaan komen kan blijven knagen.
Esoterisch roept emergentie een vergelijking op met de groepsziel: een groep mensen, een discussiegroep, een sportteam of een heel volk, kan een eigen ziel hebben. Er verbindt zich dan een hoger wezen met de samenwerking van de individuele mensen. Vanuit dit gezichtspunt is het duidelijk dat het samenwerkingsverband eigenschappen heeft die niet uit die van de individuen zijn te verklaren. Er heeft zich immers een nieuw wezen mee verbonden.
Geldt dit naast biologische, sociale en organisatorische systemen ook voor moleculaire verbindingen of voor een complexe machine? Kan een chatbot als ChatGPT ook iets manifesteren wat niet direct uit de computers waarop hij draait te verklaren is? Daarover later meer.
